Eylemler çatısı bakımından iki grupta incelenir:

 

A. NESNESİNE GÖRE FİİLLER 

 

  1.Geçişli Fiil (nesne alabilen ) sorular: “neyi, kimi, ne”. Sorulara (onu) cevabı verilir.

     Cevabı bu sözcükle okuruz. Örnek: Bu kitabı okudum.

 

2.Geçişsiz Fiil (Nesne alamayan) Örnek: İstanbul’a gittik. “neyi, kimi, ne” sorularına cevap veremez

Uyarı: Geçişsiz iken “-r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli hale gelen eylemlere oldurgan eylem denir 

 

Geçişsiz Eylem         Oldurgan Eylem

dolmak                        dol – dur – mak

ağlamak                       ağla -t – mak

düşmek                        düş – ür – mek

 

Geçişli Eylem             Ettirgen Eylem

açmak                        aç – tır – mak

okudu                         oku -t -tu

duymak                      duy – ur – mak

 

 

B. ÖZNESİNE GÖRE FİİLLER

 

 1.Etken (aktif) Fiil (Eylemi, öznenin kendisi yapar.Özne gerçektir.)

      Örnek:
    1.-Babam İstanbul'dan akşam dönecek.
    2.-Arkadaşı beni tiyatroya davet etti.(o)

 
2.Edilgen (pasif) Fiil (özne, yüklemde bildirilen işi yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir.

 “-n” ve “-l” ekiyle türetilir.Özne “sözde özne”dir.

Örnek:
1.Suçlu, polis tarafından mahzende yakalandı.  yakala-  (-n)   sesli harf
2.Caddeler bayraklarla süslendi.                         süsle-      (-n)     sesli harf
     Dinlemek,okumak,başlamak,oynamak,işlemek,...        
         
3.Cam Ahmet tarafından kırıldı.                         kır-          (-l)      sessiz harf
4.Bu metinde yazar tarafından"Pazartesi Sendromu"anlatılıyor.
5.Otko'nun şakasına sınıfta gülündü.                  gül-      (-n)   l ile biten fiiller
6.Arabası sokakta çalındı.                                  çal-          (-n)     l ile biten fiiller

 Silmek,almak,gülmek,kılmak,çalmak,...

"-ca ve tarafından kullanımı"

Akademi başkanlığınca İstanbul'a gezi düzenlenilecek.(Grup,kurum)
Pencere camı Hodan tarafından kırılmış.(pekiştirme,vurgulama)

3.Dönüşlü Fiil (Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapar hem de yaptığı bu eylemden etkilenir.
“-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Özne gerçektir. Cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır.

Örnek: Çocuk elbiselerini giyindi. (kendi kendine)

4. İşteş Fiil (Birden fazla özne gerekir.Karşılıklı veya birlikte olur. Eylemler “-ş” ekini alır

Örnek:
 Kazandığınız parayı akşamüstü paylaştınız.
 Yolcular garda bekleşiyordu.
 Selamlaştılar.(Karşılıklı)
 Kuşlar uçuşuyor.(birlikte,ortaklaşa)

 

Not : Eylemler, bir kişi tarafından da yapılabilirse işteş çatılı değildir.

Örnek:
  Günlerce bu sınav için çalıştı. Günlerce bu sınav için çalıştılar.

 

https://yabancilaricinturkce.com/dilbilgisi/istes-fiiller/

FİİL ÇATISIYLA İLGİLİ CÜMLE İNCELEMELERİ

 

Çocukların boyları her yıl çok uzuyor.

Öznesine göre: Etken eylem

Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

 

Onunla yarın buluşmak üzere sözleştik.

Öznesine göre: İşteş eylem

Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

 

Asansörle bir saat sonra çıkılacak.

Öznesine göre: Edilgen eylem

Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

 

Zor günlerimde anılarıma tutunuyorum.

Öznesine göre: Dönüşlü eylem

Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

                                                                                                                                                                                            

A-Aşağıdaki cümlelerden etken olanları edilgen, edilgen olanları etken yapınız!

1. Ulaştırma Bakanlığı yapımı on yıldır süren ve bitirilemeyen metro inşaatının
bir yıl içerisinde bitirilmesine karar verdi.
_______________________________________________________________________

2. Bir uzman doktor kalp krizi geçirmekte olan birine nasıl müdahale edileceğini gösterdi.
_______________________________________________________________________

3. Seyirciler tiyatro oyunun bitiminde bütün oyuncuları dakikalarca ayakta alkışladılar.
_______________________________________________________________________

4.  İnşaatına üç yıl önce başlanan ve iki kıtayı birbirine bağlayan köprü iki ülkenin
devlet başkanları tarafından bir törenle açıldı.
_______________________________________________________________________

5. Yarışmanın sunucusu tarafından yarışmacılara bir müzik parçası dinletildi ve onun
kime ait olduğu soruldu.
______________________________________________________________________

6. Dünya gündemini sarsan olayın görüntüleri birçok ülke televizyon kanalları tarafından
gösterildi.
______________________________________________________________________

 

C-Aşağıdaki cümlelerde dil ve mantık yanlışlıklarını bulunuz!

1.İnsanlardan çoğu ne isteğini bilmezler.
______________________________________________________________________________

2. Saat onda onunla buluşacaktım. Hiçbir yere ayrılmadan tam iki saat onun gelmesini bekledim.
Gelmeyince sinirlenip tam saat birde oradan ayrıldım.
______________________________________________________________________________

3. Gece boyu yağan kar bir gün önce yağmış olan yağmuru eritmiş ve ortalık beyaza bürünmüştü.
______________________________________________________________________________

4.  Bütün yaşamışlarımı sana anlatsam o kadar dertli olduğuma anlarsın.
___________________________________________________________________________

5.Görgü tanıkları, iki kişinin ölümüne yol açan ve kazada hurdaya dönen aracın kazadan
hemen sonra hızla olay yerinden uzaklaştığını beyan ettiler.
____________________________________________________________________________

6.  O, kendisiyle hiçbir zaman küsemeyeceğiniz kadar aksi bir insandır.
____________________________________________________________________________

7. Yaz saatinden geçileceği için bu gece yarısı saatlerinize ileri almayı unutturmayınız!
____________________________________________________________________________

8.  Sabahleyin yemek hazırlayıp buzdolabına koydu. Akşam işten döndükten sonra o kadar
acıkmıştı ki buzdolabından çıkarıp bir tabağa koyduğu yemeğin sıcak olduğun fark etmedi.
Aceleyle yedi ve ağzı yandı.
_____________________________________________________________________________

9. Bir giysi alacağım zaman özellikle mağazaların indirme dönemlerini beklerim.
____________________________________________________________________________

10. Saatte yüz seksen kilometre hızla gidiyordu. Hız sınırını aştığı için trafik polisine o ceza yazdı.
____________________________________________________________________________

11. Yolda yürürken ya müzik dinlerim ya da yürürüm.
___________________________________________________________________________

12. Girdiği sınavda yüz kişi içinden birinci olup sınavı kazanamayınca dava açmak zorunda kaldı.

Örnek:
Büyükşehir belediyesi,büyük bir inşaat şirketine mahallemize çok amaçlı bir spor salonu yapmasını söyledi.

Büyükşehir belediyesi, büyük bir inşaat şirketine mahallemize
çok amaçlı bir spor salonu yaptırdı.

Aşağıdaki cümleleri altı çizileri kelime veya kelime gruplarını
kullanarak örnekteki gibi ettirgen hale getiriniz !

1.Deniz kenarında bir ev yapmak istiyorum.Ama ben yapamam evi
bir inşaat ustası yapacak.
_____________________________________________________________

2.Öğretmen öğrenciyi tahtaya kaldırdı. Ona söylediği birkaç
cümleyi yazmasını söyledi.
_____________________________________________________________

3.Evimin anahtarlarını evde unutmuşum.Eve döndüğümde kapıyı açamadım.Bir çilingir çağırdım.Kapıyı o açtı.
_____________________________________________________________

4.Komşumuzun aracı bir haftadan beri çalışmıyor. Kendisi tamir etmeye çalıştı ama başaramadı.Sonunda bir tamirci çağırdı.
Aracını o tamir etti.
_____________________________________________________________

5.Gazeteler yazıyor.Katil zanlısının komşusu polise telefon
etmiş ve polis gelerek katil zanlısını yakalamış.
_____________________________________________________________

6.Rivayete göre kral,o bölgede yaşayanlara dağı delerek şehre
su getirmelerini söylemiş.Bölge halkı dağı delerek şehre su 
getirmiş.
_____________________________________________________________

7.Yargılama sonunda sanık maktulü kendisinin öldürmediğini
ancak bir kiralık katil tutarak ona öldürmesini söylemiş.
_____________________________________________________________

8.Bu cep telefonu Türkiye’de çok pahalıydı. Yurtdışında
yaşayan bir arkadaşıma bu telefonu almasını söyledim.
Telefonu yarı fiyatına bana o aldı.
_____________________________________________________________

­­­­­­­­­­­­9.Müzeyi kendimiz gezmek istedik ama yeteri kadar bilgimiz
yoktu. Bir rehber eşliğinde müzeyi gezdik.
______________________________________________________________

10.Hava sıcaktı ve çok yorgundum. Arabam iki haftadır
yıkanmamıştı. Canım arabayı yıkamak istemedi. Eve dönerken
bir benzin istasyonuna girdim ve oradaki yıkama istasyonundakilere arabamı yıkamalarını söyledim.
______________________________________________________________

11.Biz ilkokuldayken öğretmenimiz müzik dersinde sesi güzel
olan arkadaşlarımızdan şarkı söylemelerini isterdi.

______________________________________________________________

12.Televizyonda bir programda şiddet mağduru bir çocuk
yaşadıklarını anlattı. Stüdyodakilerin hepsi ağladı.
______________________________________________________________

13.Türkiye’nin tanınmış komedi sanatçılarından biri İstanbul’daki programa katıldı.Seyirciler onun anlattıklarına
çok güldüler.
_____________________________________________________________

14.Manifaturacıdan kumaş aldım.Terziye götürdüm.Bana elbise dikmesini söyledim.O bana bir elbise dikti.

15.İki aydır berbere gitmiyordu. Saçları uzamıştı. Dün berbere
gitti.Saçlarını kesmesini söyledi.Berber onun saçlarını kesti.
____________________________________________________________

16.Oğlu Almanya’da çalışıyordu. Oğlunun adına Almanca bir yazı
geldi. Almanca bilen birini buldu. O kişi o yazıyı okudu.
_____________________________________________________________

17.Çocuğu yedi yaşına gelmişti. Babası onu en yakın ilkokula
götürdü.Görevliler onu okula kaydettiler.
________________________________________________________________

18.Kiracısı komşumun evinden çıkmıyordu.Komşum mahkemeye müracaat etti.
Mahkeme kiracının evi tahliye etmesine karar verdi.Kiracısı evi tahliye etti.